“Mülkiyet” Tarihsel, Hukuki ve Siyasi Çözümsüzlük

KKTC’de yaşanan mülkiyet sorunu, sadece dünden bugüne uzanan bir sorun değil; bugünden yarını etkileyecek derin bir krizdir. Bu yazıda biraz da konu üzerinde mesai harcayarak söz konusu sürecin tarihsel gelişimini inceleyip sizlerle paylaşmak istedim. Özellikle ipin ucunun kaçtığı kararlar hangi zamanda, kimler tarafından ve hangi kapsamda verildi?

Gelin hep beraber inceleyelim…

Bilmeyenler için; sorunun temeli 1963 yılında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin dağılması ve 1974 Barış Harekatı ardından adanın kuzeyinde yaşayan Rumların Güneye sürülmesi ile Kuzeyde kalan mallarının Devlet eliyle ve tapu devri olmaksızın Kıbrıslı Türklere geçmesiyle atılıyor.

1990 Yılına gelindiğinde, rahatlıkla alınıp satılan bu taşınmazlar bir metaya dönüyor ve söz konusu taşınmazlar kontrolsüzce üçüncü şahıslara geçiyor…

Satışların uluslararası toplumlardaki geçerliliğine bakılmaksızın, tapu daireleri satışların hepsini kayıt altına alıyor ve “yasallık” sadece KKTC iç hukukuyla sınırlandırılıyor.

Mülkiyetin korunmasını temel alan uluslararası hukuk sistemi bunu aynı zamanda temel bir “insan hakkı” olarak kabul ediyor. Bunu yaparken de haliyle Kıbrıslı Rumların terk ettiği taşınmazlara dair hakları geçersiz saymıyor.

Örnek olarak; “Loizidou v. Turkey”* davasında bu malların “izinsiz kullanımı ve el değiştirmesi” yine “uluslar arası hukuka aykırıdır” şeklinde karara bağlanıyor.

KKTC’nin ilanından iki yıl sonra, 1985 yılında kabul edilen anayasa ile mülkiyet konusu hukuki bir zemine kavuşuyor (159. madde ile). Bu madde ile Rum malları kamu mülkiyetine alınıyor.

O dönemde bu karara imza atan Cumhurbaşkanı’nın Rauf Raif Denktaş, Başbakan’ının ise UBP lideri Derviş Eroğlu olduğunun altını çizmekte fayda var. Söz konusu dönemde, yeni kurulan devlete kurumsal temeller kazandırılmaya çalışılırken halkın da yeniden yerleşimini sağlamak idealiyle mülkiyet hakları daha çok “siyasi gereklilik” çerçevesinde değerlendiriliyor.

Peki 159. Maddede ne deniyor?

Söz konusu maddeye göre; 13 Şubat 1975 öncesi Kıbrıs Cumhuriyeti, Kıbrıs Türk Federe Devleti veya yerel makamlarca sahip olunan ya da terk edilen taşınmaz mallar KKTC adına kayıtlı sayılıyor. Böylece mülkler devlet kontrolüne alınırken bireylere de tam anlamıyla “özel mülkiyet” hakkı tanınmıyor. Böylece bundan sonraki süreçte yaşanabilecek satışların hukuki durumu tartışmalı bir hale geliyor...

Kapsamlı Kaynakça Listesi

1. Anayasal ve Yasal Kaynaklar (KKTC Hukuku)

• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası (1985)
• Özellikle Madde 159: Devletin el koyduğu taşınmazlara ilişkin temel düzenleme.
• Kaynak: [Resmi Gazete, 1985 KKTC Anayasası Tam Metni]
• İskân, Topraklandırma ve Eşdeğer Mal Yasası
• Rum mallarının göçmenlere dağıtımını düzenleyen temel iç mevzuat.
• Kaynak: KKTC Resmi Gazete ve Mevzuat Dairesi
• Taşınmaz Mal Komisyonu Kuruluş Yasası (2005)
• KKTC’de mülkiyet sorunlarına iç hukuk çerçevesinde çözüm sunmak üzere kurulan kurumun dayanağı.
• Kaynak: Taşınmaz Mal Komisyonu Resmî Sitesi

2. Uluslararası Yargı Kararları (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi - AİHM)

• Loizidou v. Turkey (1996)
• AİHM, mülkiyet hakkını ihlal eden Türkiye'yi mahkûm etti. KKTC’deki Rum mallarının Türkiye’nin fiili kontrolü altında olduğu kabul edildi.
• Kaynak: HUDOC AİHM Karar Arşivi — Case No: 15318/89
• Xenides-Arestis v. Turkey (2005)
• AİHM, KKTC’de Rum mallarına ilişkin iç hukuk mekanizmalarının yetersiz olduğunu belirtti.
• Kaynak: HUDOC — Case No: 46347/99
• Demopoulos and Others v. Turkey (2010)
• AİHM, Taşınmaz Mal Komisyonu’nu (TMK) etkili bir iç hukuk yolu olarak tanıdı, ancak mülkiyet devrini değil, tazmin/iade çözümünü esas aldı.
• Kaynak: HUDOC — Case No: 46113/99 ve bağlı davalar

3. Akademik Kaynaklar ve Analizler

• Dr. Süleyman İrvan – “Kıbrıs’ta Mülkiyet Sorunu ve Hukuki Çıkmazlar”
• Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Kıbrıs’taki iç hukuk ve uluslararası hukuk çatışması detaylı biçimde incelenmektedir.
• Prof. Dr. Kudret Özersay – “Kıbrıs’ta Mülkiyet, Egemenlik ve Uluslararası Hukuk”
• Oxford University Press’te yayımlanmış akademik derlemeye katkı.
• Özellikle mülkiyetin çözüm süreçlerindeki yeri işlenmiştir.
• Stefan Talmon – “The Cyprus Question before the European Court of Human Rights”
• The European Journal of International Law, Vol. 12 No. 4, 2001
• KKTC'nin uluslararası hukuk statüsü ve taşınmazlarla ilgili AİHM içtihadı tartışılır.

4. Uygulama ve Raporlar

• KKTC Tapu ve Kadastro Dairesi
• Gayrimenkul işlemleri, koçan türleri, 3. şahıs alım-satım kayıtları.
• Kaynak: KKTC İçişleri Bakanlığı Arşivleri
• Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin Kıbrıs Raporları (UNFICYP Raporları, 2004–2024)
• Mülkiyet meselesinin çözüm görüşmelerindeki yeri detaylı biçimde raporlanır.
• Kaynak: UN Documents – Security Council Reports on Cyprus
• Uluslararası Kriz Grubu (ICG) – “Cyprus: Reunification or Partition” (2014)
• Taşınmaz malların çözüm masasında hangi seçeneklerle gündeme geldiği işlenir.
• Kaynak: www.crisisgroup.org

5. Resmî Web Siteleri ve Belge Arşivleri

• http://www.tmk.gov.ct.tr – KKTC Taşınmaz Mal Komisyonu Resmî Sitesi
• https://hudoc.echr.coe.int – AİHM Karar Arşivi (HUDOC)
• http://www.mahkemeler.net – KKTC Mahkemeler Portalı
• https://www.constitutionnet.org – KKTC Anayasası ve diğer anayasal belgeler